April 1, opens the exhibition of Fiels dos Santos (Mozambique) and Clifford Charles (South Africa) (former Thami Mnyele artist). The works of Clifford contain a series of drawings. Text on the work and the artists by Rob Peree. The show runs until April 29, 2007.
www.de40eurogalerie.nl

CONTRASTEN EN VERRASSINGEN (Werk van Clifford Charles en Fiel dos Santos)

Wie het vroegere werk van de Zuid-Afrikaan Clifford Charles (1965) kent, zal verrast zijn door de inkttekeningen die hij de laatste paar jaar maakt. Het zijn abstracte werken in zwart-wit. Enkele in kleur. Vaak ronde of afgeronde vormen die, omdat de kunstenaar met water werkt, hun natuurlijke gang lijken te gaan. Soms gebruikt hij de inkt heel dik en liggen de vormen diepzwart bovenop het papier, in andere gevallen wordt de zwartheid teruggebracht tot een amalgama van grijs- en wittinten. Tegenstellingen en dieptewerking zijn het gevolg. In een aantal tekeningen combineert hij deze vormen met streperige tekentjes die associaties oproepen met het geschreven woord. In de manier waarop de vormen bezit nemen van het witte vlak lijkt geen logica te zitten. Het toeval regeert. Dat ogenschijnlijke gebrek aan compositie geeft de werken in hoge mate hun kracht en kwaliteit. Het is alsof je een gedicht leest dat onmiddellijk intrigeert maar zich niet onmiddellijk gewonnen geeft.

Omdat ik weet dat Charles geëngageerde werken heeft gemaakt die reageren op of refereren aan de gruwelen van de Apartheid, maar ook de misstanden en ongenoegens van het nieuwe Zuid-Afrika, is het verleidelijk zelfs deze abstracte werken van een inhoud te voorzien. Ik vraag me af of dat terecht is. Als een kunstenaar zich bedient van de taal van het modernisme, is het dan eerlijk hem te blijven beschouwen als spreekbuis van maatschappelijke misstanden? Mag ik het werk van Clifford Charles in verband brengen met kunstenaars als Cy Twombly en zelfs met ‘traditionele’ landschapsschilders of moet ik het blijven zien als symbolische verbeeldingen van onnodig geweld en zinloos bloedvergieten?

In deze tentoonstelling worden zijn tekeningen gecombineerd met sculpturen van FIEL dos Santos (1972) uit Mozambique, waardoor deze vraag zich misschien nog urgenter opdringt. Hij is vooral bekend geworden door de enorme boom die hij, samen met enkele collega’s, in 2005 plaatste in het British Museum in Londen. Die was samengesteld uit wapens die in de burgeroorlog in zijn land waren gebruikt. Het is enerzijds alleszins begrijpelijk dat hij daaraan wil refereren. Die bloedige oorlog teisterde zijn vaderland ruim vijftien jaar en was er bijvoorbeeld verantwoordelijk voor dat zijn broer jarenlang anoniem en onschuldig in de gevangenis moest doorbrengen. Anderzijds wilde hij met dat werk juist het verleden achter zich laten. Groei moest de plaats innemen van oorlog en dood. Dat contrast zit in al zijn werken. Het zijn op afstand intrigerende beelden met een sterke presentie. Van dichtbij krijgt die schoonheid een navrant karakter als het ‘materiaal’ zich openbaart.

Toch denk ik dat ik de kunstenaar onrecht zou doen als ik de nadruk zou leggen op die agressieve bron. Het is juist zijn bedoeling die wapens onschadelijk te maken. Sommige van zijn sculpturen verbeelden menselijke en dierlijke wezens die in hun hoekigheid en lelijkheid zelfs ontroeren. FIEL is niet blind voor het verleden, maar hij wil, als Charles, verder. “It is a message to the world to stop the guns and to create new life for many people.”

Dat hij verder wil, blijkt wellicht nog beter uit de houten sculpturen die hij al jaren maakt. Die hebben een veel hogere graad van abstractie. Dat zijn in elkaar verstrikte vormen die hun natuurlijke gang lijken te gaan. Zoals de vormen van Charles in vrijheid mogen zijn. Je zou ze inhoudelijk kunnen duiden, maar dat hoeft niet. Je mag ze ook plaatsen in een lange internationale beeldhouwtraditie.

Ik las ergens een wat narrige kritiek op het nieuwe werk van Clifford Charles. Het kwam er in feite op neer dat zijn abstracte werk in de ogen van de criticus niet Afrikaans genoeg is. Met deze merkwaardige vorm van kritiek hebben zwarte Amerikaanse kunstenaars al langer te maken en die treft nu kennelijk ook de hedendaagse Afrikaanse kunstenaar. Hij moet voldoen aan de verwachtingen die ‘men’ van hem heeft. Hij moet zich bezighouden met zijn zwart zijn en de consequenties daarvan. Doet hij dat niet, dan verraadt hij zichzelf. Dat een zwarte kunstenaar zich wil ontwikkelen, dat een zwarte kunstenaar vooruit wil kijken en niet langer achteruit, dat wordt onvoldoende begrepen en gewaardeerd.

Deze tentoonstelling laat juist zien hoe interessant en zelfs opwindend het kan zijn, als een zwarte kunstenaar zijn publiek verrast, als zijn werk contrasteert met de verwachtingen van het publiek. Als ‘men’ daar niet blij mee is, dan is ‘men’ waarschijnlijk hoognodig aan ontwikkeling toe.

Tekst: Rob Perrée, Amsterdam, maart 2007