Recensie: In expositie Charging Myths zijn de enige Tesla’s van Congo de geknutselde exemplaren van draadstaal


Charging Myths toont de schaduwzijde van groene technologie. De winning van de batterijgrondstoffen bevestigt en versterkt de oude machtsongelijkheid tussen Afrika en het westen.

Aan het begin van het touw bungelen een stenen bijl en andere prehistorische gereedschappen. Aan het eind de met koperdraad omwikkelde spoelen die een cruciale rol spelen in het computertijdperk. Daartussenin bevinden zich de kralen van Venetiaans glas die de eerste Europese handelaren naar West-Afrika brachten, de tandwielen die horen bij de industriële revolutie en de gloeilampen die licht brachten dankzij de aanleg van het elektriciteitsnetwerk.

Deze reusachtige bedelarmband van Maarten Vanden Eynde, nu in Framer Framed te zien als onderdeel van de tentoonstelling Charging Myths, heet A Chain of Events en is feitelijk een symbolische tijdlijn. Hij gaat vergezeld van een meer traditionele opsomming die Femke Herregraven maakte over de geschiedenis van Manono, een mijnstadje in Oost-Congo waar meer dan 100 miljoen ton aan kostbare mineralen in de grond zit. Herregraven laat de tijd beginnen in 1799 met de uitvinding van de batterij. Bij de meest recente jaren staan vooral de namen van internationale conglomeraten die in Manono de bodem omploegen.

Lappendeken van villa's en krotten

Kobalt, tin en columbiet komen er vandaan. Maar Congo staat vooral bekend als belangrijkste leverancier ter wereld van lithium, grondstof voor de batterijen waar onze energietransitie van afhankelijk is. Zonder mineralen uit Afrika zou vergroening van de economie onmogelijk zijn. Maar terwijl het westen vooruitgang boekt op ecologisch vlak, blijft in Congo alles bij hetzelfde. De mijnopbrengsten die eerst naar de Belgische koloniale machthebber gingen en later naar Mobutu en een opeenvolging van kleptocratische warlords, vloeien nu in de kas van multinationals. De lokale bevolking ziet er bitter weinig van terug. De enige Tesla’s in Congo zijn de geknutselde exemplaren van draadstaal zoals er eentje bij de ingang van Framer Framed hangt.


Het Belgisch-Congolese kunstenaarscollectief On-Trade-Off laat in Charging Myths zien welke impact groene technologie heeft op Manono. Dat doen ze allereerst door in beeld te brengen wat voor veel westerlingen een ver-van-mijn-bed-show is. George Senga laat met dronefoto’s de lappendeken van koloniale villa’s en arbeiderskrotten zien die samen Manono vormen. Ook toont hij de modderkleurige bassins waar veelal vrouwen cassiteriet delven, het mineraal waar de schermen van mobiele telefoons van worden gemaakt.

Marjolijn Dijkman laat minder zichtbare dingen zien: de energie die in de delfstoffen zit opgesloten. In een poëtische film legde ze de blauwe flitsen vast die op printplaten ervoor zorgen dat commando’s worden doorgegeven en apparaten aangestuurd.

Zingen bij de groeve

De Congolese leden van het collectief ontkrachten de mythe dat hun land een wingewest is dat bevolkt wordt door gezichtsloze arbeidskrachten, die hun dagen enkel vullen met zwoegen en overleven. In de video Hercule de Lubumbashi van Elia Rediger en de in 2021 overleden choreograaf Dorine Mokha, brengt een koor, staand aan de rand van een groeve, een lied ten gehore dat geïnspireerd is door Hercules van Händel. En Jean Katambayi Mukendi, die momenteel artist in residence is bij de Amsterdamse Thami Mnyele Foundation, bouwde een geweldige machine naar voorbeeld van de concentrator waarmee vroeger mineralen werden gescheiden van ander gesteente. In zijn versie zijn de spaken beplakt met landkaarten en dwarrelt er bij het ronddraaien buitenformaat confetti rond met de gezichten erop van beroemde natuurkundigen en lokale kunstenaars.

Mijnbouw is de laatste jaren een populair onderwerp voor tentoonstellingen. Maar de meeste presentaties zijn historisch van aard en gefocust op het toewijzen van schuld. Het collectief On-Trade-Off werkt anders omdat het gericht is op het heden en gebaseerd is op een open interactie tussen Afrikanen en Europeanen. Daardoor is het gebruikelijke moralistische toontje afwezig. Vergelijkbaar met Vanden Eyndes alternatieve tijdlijn wordt er gezocht naar nieuwe manieren om de relatie tussen maatschappelijke verhoudingen en technologische ontwikkeling in beeld te brengen en liefst te beïnvloeden.

Read the full article in Dutch here